حدیث، شعر و فضائل اهل بیت علیهم السلام

در کتاب شریف مصباح الشریعة آمده است که حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند:

اعراب القلوب اربعة انواع ، رفع وفتح وخفض ووقف . فرفع القلب فى ذكر اللّه تعالى ، وفتح القلب فى الرّضا عن اللّه تعالى ، وخفض ‍ القلب فى الاشتغال بغير اللّه ، ووقف القلب فى الغفلة عن اللّه تعالى . الاترى انّ العبد اذا ذكر اللّه بالتّعظيم خالصا ارتفع كلّ حجاب كان بينه وبين اللّه تعالى من قبل ذلك ، واذا انقاد القلب لمورد قضاء اللّه تعالى بشرط الرّضا عنه كيف [لا] ينفتح [القلب ] بالسّرور والرّوح والرّاحة ، واذا اشتغل قلبه بشى ء من اسباب الدّنيا، كيف تجده اذا ذكر اللّه بعد ذلك منخفضا مظلما كبيت خراب خاو ليس فيها عمارة ولا مؤ نس ، واذا غفل عن ذكر اللّه تعالى كيف تراه بعد ذلك موقوفا محجوبا قد قسى واظلم منذ فارق نور التّعظيم ؟ فعلامة الرّفع ثلاثة اشياء: وجود الموافقة ، وفقد المخالفة ، ودوام الشّوق . وعلامة الفتح ثلاثة اشياء: التّوكّل ، والصّدق ، واليقين . وعلامة الخفض ثلاثة اشياء: العجب ، والرّياء، والحرص . وعلامة الوقف ثلاثة اشياء: زوال حلاوة الطّاعة ، وعدم مرارة المعصية ، والتباس علم الحلال بالحرام .

دل‌ها چهار اعراب (حالت) دارند: رفع (اوج و بلندی)، فتح (فراز)، جر (سقوط و پستی) و وقف (ایستایی و از کار ماندن). پس رفع (اوج) آن در یاد خدا بودن و فتح (فراز) آن خشنودی از خدا و تسلیم اراده او بودن و جر (سقوط و پستی) آن در توجه به غیر خدا و تباه کردن عمر در هوس‌های دنیایی و وقف (ایستادن و از کار ماندن) آن و حرمان از نعمت‌های دنیا و آخرت، در غفلت از حضرت احدیت است. آیا نمی‌بینی پس از آن که بنده‌ای خالصانه و به بزرگی، خدا را یاد كند و به ذکر او مشغول شود، هر حجابی میان او و حضرتش برداشته می‌شود؟ چون بنده‌اى تن به قضای الهی می‌سپارد و به خواسته او راضی باشد، به تحقیق که دل او به شادی و سرور گشایش یابد و درهای آسایش و آرامش بر او گشوده شود. و چون (پس از دل‌مشغولی به امور دنیایی) به ذکر احدیت بپردازد، تاریکی دل را در روزهای غفلت از حضرت احدیت، عیان بيند، گویی که خانه‌ای تاریک، ویران و بدون مونس بوده است، چرا که غفلت از یاد حق، دل را می‌میراند و تاریک می‌کند. و چون پس از دوام ذکر و یاد خداوند از او غفلت ورزد، وقف پذیرفته (متوقف شده) و محجوب از عنایات الهی گشته و قلبش قساوت یافته و از زمانی که از نور تعظیم الهی دوری جسته، دلش به تاریکی گراییده است.

علامت رفع (بلندی) قلب سه چیز است: «همراهی با فرمان الهی، عدم مخالفت با آن و اشتیاق دائم در بندگی و پیروی از فرمان خداوند». نشانه فتح قلب سه چیز است: «توکل بر خداوند، راست‌گویی، و یقین به تمام آنچه پیامبران آن را برای هدایت انسان‌ها آورده‌اند». علامت جر (پستی) سه چیز است: «خودپسندی، ریا و آزمندی». وقف (ایستایی) را نیز سه علامت است: «از میان رفتن طعم بندگی، درنیافتن تلخی گناه و رعایت نکردن حلال و حرام در خوراک، وپوشاک و ...».

مصباح الشریعة، تالیف امام صادق علیه السلام، ترجمه فارسی از عباس عزیزی، صفحه ۱۶-۱۷، چاپ انتشارات صلاة